Travel Congress 2020 Consument van de toekomst

Hoe creëer je de ultieme klantbeleving voor de reiziger van de toekomst? En welke rol spelen data, artificial intelligence en duurzame businessmodellen in de customer journey? Ontdek het op 14 januari 2020 tijdens de tweede editie van het Travel Congress, hét onafhankelijke kennisevent voor de professionele reisbranche. 

Thema

De komende editie staat in het teken van ‘De consument van de toekomst’. Onder leiding van dagvoorzitter Jim Stolze staan sprekers van binnen en buiten de reiswereld uitgebreid stil bij de pijlers Transformatie & Technologie, Sustainability en Marketing & Communicatie. 

Wat kun je verwachten? 

Van een mini-cursus AI tot het geheime recept voor datagedreven organisaties. En van inspirerende keynotes tot ronde tafel sessies met branchegenoten; het Travel Congress is een must visit voor reisprofessionals die hun organisatie klaar willen stomen voor de toekomst. 

Een kleine greep uit het programma: 

• De Nederlandse vakantiemarkt in 2030 volgens Kees van der Most, directeur van Trends & Tourism.
• Business innovation consultant René Herrewijnen over de innovatiestrategie van ANWB. 
• Wilfred Genee gaat in gesprek met CEO’s uit de reisbranche over hun visie op de reiziger en het reislandschap van de toekomst.
• Hoe festivals als proeftuin kunnen dienen voor innovatie volgens Innofest-oprichter Anna van Nunen. 
• Het geheime recept van datagedreven organisaties volgens Judith Eyck, oprichter van Vakanties.nl. 

Tickets & info 

Het Travel Congress is een gezamenlijk initiatief van Vakantiebeurs en ANVR Travel Tomorrow. Meer informatie over het programma en tickets vind je via www.travelcongress.nl. 

Bart Meijer is de brandmanager van de Vakantiebeurs. In aanloop naar de jubileumeditie van 2020 legden wij hem enkele vragen voor. De vakantiebeurs wordt nog altijd goed bezocht – en ook de vakdag is traditioneel een netwerkmoment voor de Nederlandse recreatiesector.

De beurs zelf lijkt vooral georiënteerd op buitenlandse vakanties. “Onterecht”, laat Bart weten. “Een groot deel van de bezoekers kiest voor kortere vakantie nog altijd voor een Naderlandse bestemming.”

Wat valt er voor de Nederlandse recreatieondernemer te halen op de Vakantiebeurs?

Meijer: “In 2020 vieren we als Vakantiebeurs onze 50e verjaardag, dit vieren we met de consument middels groots entertainment van over de gehele wereld en vele winacties.

Maar op de vakdag vieren we het dit jaar uiteraard ook graag met de reis- en recreatieprofessionals tijdens ons Vakdagfeest. In de speciale Vakantiebeurs Festivaltent  gaat tussen 18.00 en 22.00 het dak eraf! Onder het genot van een hapje en een drankje kunnen alle vakbezoekers genieten van een spetterende openingsact, een surprise artiest, coverband Broadway en de beats van een DJ.”

Hoe staat het er voor met destinatie Nederland op de vakantiebeurs? 

Meijer: ”Uiteraard is er in 2020 weer een Nederland Zone op de beurs, deze is helaas minder groot dan we graag zouden zien. Als Vakantiebeurs trachten we al een aantal jaren om de bestemming Nederland meer vorm en body te geven op het evenement, tot op heden blijft het echter lastig om de Nederlandse regio’s steden en recreatiepartijen in grotere getalen te enthousiasmeren om zich op het event te presenteren.

We blijven wel in de zone investeren, dus het wordt een bruisende zone met een waterbak om op te zeilen en kanoën en een Holland Terras gericht op de oranje (sport)zomer met EK Voetbal, Formule 1 Zandvoort, Olympische Spelen. Op en rondom het terras zorgen we samen met TUI voor activatie in de vorm van F1 simulatoren en een Escape room.

Er staan mooie partijen in de zone Achterhoek Toerisme, Molecaten, Camping Gulperberg, Camping Vogelenzang en Gooise Wandelsport. En in het Nederlandpaviljoen presenteren o.a. Utrecht, Woerden, Utrechtse Heuvelrug, Nunspeet en Tilburg zich.”

De Nederlandse regering en het NBTC willen toeristen meer spreiden over het land. Kan de Vakantiebeurs daar een rol in spelen?

Meijer: “Het podium dat we als Vakantiebeurs bieden aan Nederlandse bestemmingen en recreatiezones en parken zou daar zeker bij kunnen helpen, maar dan is het wel noodzaak dat we, samen met de Nederlandse bedrijven, het aanbod uitbouwen tot een betere afspiegeling van al het unieke aanbod in ons mooie land. 

Met meer dan 60.000 consumenten oriënteren zich op Vakantiebeurs ook voor hun vrijetijdsbesteding in Nederland door het jaar heen, daar vind men nu maar een beperkt aanbod van. Dat is natuurlijk jammer en ook een gemiste kans.”

Hoe zie jij de rol van een stand op de vakantiebeurs in de marketingmix van een vakantiebedrijf? 

Meijer: “Uit enquêtes onder de bezoekers van de Vakantiebeurs blijkt ieder jaar weer dat ruim 60% van deze consumenten naast een buitenlandse vakantie ook ieder jaar nog 2-3 short-breaks en diverse dag uitstapjes binnen Nederland onderneemt en dat men hiervoor inspiratie zoekt op de Vakantiebeurs.

Reden is dat men op internet vaak door de bomen het bos niet meer ziet, men weinig tijd heeft en liever persoonlijk advies krijgt van kenner(s). De behoefte aan live contact neemt in het algemeen weer toe. Kijk naar de enorme groei van het aantal zelfstandig reisagenten en de revival van reisbureaus in de branche. Een partij als TUI ziet ook weer toegevoegde waarde in live-contact op een beurs en ook een echte online partij als Coolblue opent zelfs winkels. Wil je de moderne consument echt vangen, dan zal je marketingcampagne moeten bestaan uit een mix van online, offline en live-events.

Daarin bieden we als Vakantiebeurs natuurlijk een uniek podium, wat we de laatste jaren hebben omgebouwd tot een dagje uit vol informatie, inspiratie en entertainment in een meer festivalachtige sfeer. En het allerbelangrijkste is dat er een diverse doelgroepen, van gezinnen tot comfort koppels en ouderen, rondlopen met de intentie en het budget om meerdere binnen- en buitenlandse vakanties per jaar te boeken.”

Een safaritent met uniek wolfskap dak en een kleine safaritent op hoogte. De stand van Outstanding was dit jaar een ware eyecatcher op de Recreatie Vakbeurs. De leverancier van ingerichte safaritenten kijkt met een voldaan gevoel terug op de beurs. De nieuwe interieurstijl viel goed in de smaak en de hoge Safaritent XS trok veel bekijks. Volgens Remco van de Fliert, adviseur bij Outstanding, is er veel vraag naar verhoogde safaritenten.

“We begonnen met bouwen op hoogte omdat sommige locaties daar simpelweg om vragen. Je overbrugt hiermee hoogteverschillen en kan de tenten zelfs tegen een bergwand plaatsen.”

Extra beleving bij de kampeerder

Toch is het steeds vaker meer dan noodzaak alleen. Het geeft de locatie een unieke uitstraling en zorgt voor extra beleving bij de kampeerder. Als voorbeeld noemt Remco een project bij Dyreparken in Noorwegen. “Hier hebben we 32 safaritenten gebouwd, waarvan een aantal op hoogte langs de waterkant. Een fantastisch gezicht al zeg ik het zelf. Wat we daarvoor nodig hadden? Extra hout en handige bouwers. Geen enkel probleem dus! En dan krijg je dit als resultaat, gaaf toch?” Ook tijdens de beurs werd er flink gebouwd op hoogte. Ditmaal bij safaripark Knuthenborg in Denemarken. “Hier hebben we zojuist een project van 25 safaritenten afgerond. De tenten die we op 2 meter hoogte hebben gebouwd grenzen aan de savanne. Niet alleen het geweldige uitzicht maakt dit project bijzonder. De kans om wilde dieren te spotten is erg groot. Soms lopen de giraffes en zebra’s gewoon langs de tenten!”

Bekijk de safaritenten!

Neem een kijkje op www.outstandingtent.nl voor meer informatie. Benieuwd naar de genoemde projecten? Bekijk de verhoogde safaritenten in Noorwegen hier: www.dyreparken.no/overnatting/safaricamp/ en bezoek www.knuthenborg.dk voor de tenten in Denemarken. 

In de vorige editie van dit blad is Henk-Jan Kruidenier voorgesteld als eigenaar van Kruidenier Recreatie Bedrijfsmakelaardij & Taxaties. Zijn passie, expertise en zijn streven naar betrouwbare uitvoering van zijn diensten zijn in de branche niet onopgemerkt gebleven. Dit heeft geleid tot vele aanvragen en opdrachten. Om de klant hierbij zo goed mogelijk van dienst te blijven wordt het kantoor uitgebreid. 

Even voorstellen…

Kruidenier Recreatie Bedrijfsmakelaardij & Taxaties stelt u graag voor aan Mark Groeneveld.

Mark Groeneveld, 36 jaar, heeft een afgeronde HBO Makelaardij opleiding en passie voor het vakgebied. In zijn loopbaan heeft hij zich verdiept in het opbouwen en onderhouden van een groot zakelijk netwerk. Hij heeft zich gespecialiseerd in de on- en offline marketing, Sales en relatiebeheer in de dag recreatie branche. Dit is een mooie toegevoegde waarde om samen met Henk-Jan Kruidenier verder te bouwen aan de toekomst. Samen met Mark is er nu een mogelijkheid gecreëerd om extra tijd te besteden aan het bemiddelen bij nieuwe verkoopobjecten en een verdere professionalisering binnen Kruidenier Recreatie Bedrijfsmakelaardij & Taxaties. 

Professionalisering

Met deze uitbreiding van het team pakken we meteen door met verandering van werkplek. Ook deze gaat mee in de professionalisering van de bedrijfsvoering. Vanaf 16 december 2019 is ons kantoor gevestigd in het centrum van Nunspeet en ontvangen we u graag op het adres: Dorpstraat 40A, 8071 BZ te Nunspeet.

Henk-Jan en Mark helpen u graag bij taxatie, verkoop en advies met betrekking tot uw recreatiebedrijf!

Meer informatie:

www.kruidenier.nu

Dat was de boodschap tijdens het onlangs gehouden VisitBrabant event “Das Leisure Ondernemers Festival”. Niet alleen recreatieondernemers zien Duitse gasten graag naar Noord-Brabant want het zijn in vele opzichten prettige gasten. Ze boeken doorgaans vroeg (geen korting nodig), verblijven langer en zijn trouw aan bestemmingen waar ze het goed hebben gehad. En niet onbelangrijk voor de lokale ondernemer: ze besteden relatief veel. 

Genoeg voordelen maar hoe & waar te starten? 

Duitsland heeft ca. 90 miljoen inwoners, Noordrijn-Westfalen – een van de meest interessante regio’s voor bestemming Nederland – ca. 18 miljoen. Indien je een fractie van deze totale doelgroep weet te verleiden kun je al rekenen op aardig wat gasten. Dat klinkt simpel en dat is het in de praktijk doorgaans niet. Duitsers boeken graag bij een vertrouwde organisatie die vanuit Duits perspectief alles goed op orde heeft. Dus: een website in correct Duits, speciale foto’s, andere beoordelingswebsites, Impressum, etcetera.

Bedenk daarom eerst of je bereid bent om je organisatie, marketinginspanningen en budget in te richten op het bereiken van deze omvangrijke doelgroep. Je kunt tenslotte ook besluiten om dit uit te besteden aan een organisatie die deze markt reeds beheerst en alle vergaarde kennis en ervaring van de laatste 50 jaar direct inzet om jouw product in Duitsland succesvol te vermarkten. 

Meer dan 70% Duitse gasten  

Voor NOVASOL Vakantiehuizen is Duitsland dé grootste herkomstmarkt voor bestemming Nederland met een aandeel Duitse gasten van meer dan 70%. De sterke combinatie van online marketing en distributie via ca. 10.000 Duitse internetpartners en reisbureaus zorgen voor een optimale promotie op deze markt. Alle vakantiewoningen, of dit nu chalets, villa’s, huisboten of bungalows zijn, worden eerst op locatie bezocht door een deskundige adviseur alvorens deze in het aanbod op te nemen. Je krijgt advies over kansen om de bezetting verder te verhogen en gaan graag in gesprek over elementen die beter bij de Duitse markt aansluiten. Zij verlangen bijv. een andere flexibiliteit in aankomst/vertrek, komen relatief vaak met huisdieren e.d.. Uiteraard wordt een volledige huispresentatie opgesteld in correct Duits, ontvangen ze Duitstalige reisbescheiden en kunnen gasten voor, tijdens en na het verblijf bij ons contact center in Hamburg in de eigen taal terecht. 

Met dank aan: NOVASOL Vakantiehuizen. NOVASOL, dansommer en Ardennes-Etape vormen NOVASOL A/S met hoofdkantoor in Virum, Denemarken. NOVASOL A/S heeft dochterondernemingen in 18 Europese landen en meer dan 60 kantoren verspreid over Europa. NOVASOL A/S heeft meer dan 2.500 vaste en niet-permanente werknemers en freelancers in dienst. Met meer dan 50.000 vakantiehuizen in 28 landen is NOVASOL A/S de grootste Europese aanbieder van vakantiehuizenverhuur. In 2017 bood NOVASOL A/S vakantiehuizenverhuur aan voor meer dan 2 miljoen gasten.

Meer informatie: 

www.novasol.nl/verhuren 

Ongetwijfeld had u al gehoord van het bijlwerpen als nieuwe attractie? Dit zal dus wat mij betreft geen trend worden. Als ik dit schrijf ben ik al weer op de terugweg van de IAAPA Expo in Orlando. Daarvoor bezochten we o.a. La Rochelle en de MAPIC in Frankrijk, the  Holiday Park Show in Birmingham, de FSB Köln en een  congres van de VDH Indoor Speeltuinen Duitsland. Genoeg gehoord dus om uitstekend op de hoogte te zijn van de nieuwste ontwikkelingen in de markt….

Pas op voor de Muffin, Vet – Vetter – Vetst

Al eens een muffin geproefd met warme kaas dip? Het was afgelopen week een feest van herkenning op de beursvloer met ruim 650 bedrijven van over de hele wereld op de attractie-vakbeurs IAAPA EXPO in Orlando. 

Een van de trends die meteen opvalt in Orlando is de onstuimige groei in nieuwe FAST FOOD concepten! Wij zullen de komende tijd, ook in Europa, te maken krijgen met meer soorten Candy-achtige One Food Conceptstores. Tijdens de presentatie over de FOOD TRENDS in pretparken en Family Entertainment Centers was alles er op gefocusseerd de grootst mogelijke porties te verkopen. Nieuw zijn de ALL YOU CAN EAT jaar abonnementen die men kan kopen! De prijzen variëren van $ 85 tot $ 175 per jaar. Ondank dat men overal de calorieën op de menu’s vermeld, zie ik de gemiddelde Amerikaanse pretparkbezoeker alleen maar dikker worden. 

Wat ook niet lang meer op zich laat wachten is dat we in Europa met verschillende dagprijzen te maken krijgen. Wie op dezelfde dag een bezoek aan het bekende Disney EPCOT CENTER betaalt in voormiddag de prijs per bezoeker $ 125,- en even na de middag betaal je voor hetzelfde entreekaartje de prijs van $ 139,- Zie hier de invloed van BIG DATA.

VR = Booming maar de Escape Room is op zijn retour

Wie zien een terugloop in het aanbod van Escape Rooms. Volgens experts was dit echt een hype die langzaam uit beeld zal verdwijnen. Concepten met een langere houdbaarheidsdatum zijn de Prison Escape en combi’s met een AR of VR content. VR is inmiddels in vele varianten en uitvoeringen op de beurs te vinden. Ik loop al veertig jaar in Amerika en heb nog nooit zo’n explosie meegemaakt bij de introductie van een nieuw productconcept in de markt. Het gaat in aantallen en variatie van het aanbod dat van de softplay en indoorspeeltuinen ver voorbij. De schietspellen voeren nog steeds de boventoon maar de opkomst van familievrinedelijke spellen is de grootste nieuwkomer. De ontwikkelingen gaan nu zo snel dat nieuwe generaties zich al weer aandienen. VR wordt draadloos en een nieuwtje is dat spelers met elkaar kunnen praten binnen een spelvorm. Steeds meer nieuwe combinaties ontstaan zoals in een Formule 1 auto waarmee je in Virtual Reality op elk willekeurig Grand Prix Circuit ter wereld kunt racen. Maar ook met een VR door een waterglijbaan of in een achtbaan. VR lijkt een onuitputtelijk bron van creativiteit aan te boren, maar het gevaar als early adopter is dat men (te) vroeg op de markt komt en al weer snel wordt voorbijgestreefd door nieuwere en betere concepten. VR, waar ik eerder zelf niet zo veel potentie in zag, wordt heel groot.

Met de Sky Rider in hogere sferen

Of heet hij misschien Hang Glider? Het is nog pas enkele jaren dat deze nieuwe attractie het levenslicht zag en diverse producenten claimen de bedenker te zijn. Het is een doorontwikkeling van een abseil-toren. Afgelopen jaar is deze in Nederland voor het eerst te zien geweest als nieuwe outdoorattractie bij Attractiepark Slagharen, geleverd door Walltopia. Tegenwoordig zien wij deze spectaculaire attractie niet alleen in de buitenlucht maar ook bij indoor speeltuinen en zelfs in grotere winkelcentra. De verwachting is dat wij er nog vele zullen volgen.

Minigolf de attractie voor #SocialEntertainment

Het is alweer de vierde generatie midgetgolf. Na de oorspronkelijke wedstrijdmidgetgolfbaan van eterniet kwam er de Adventure Golfbaan gevolgd door het succesvolle Indoor Glow Golf. Het allernieuwste komt mede door de opmars van het #SocialEntertainment waarbij grote horecabedrijven spectaculaire industriële kermisachtige midgetgolfbanen ontwikkelen gericht op de millennials. Het lijkt een beetje op de ontwikkelingen in ons land van Boules-Bites & Beers. Jeu de Boules, lekker drinken en eten in een gezellige uitgaansomgeving. Dit soort concepten gaan we binnenkort ook meer zien in Nederland. Een andere trend die is komen overwaaien uit Japan en langzaam ook bij ons aanslaan zijn de KARAOKE Play Stations. Met een scala aan muzieknummers diverse uitvoeringen van solo tot en met een groep van zes tegelijk.

Arcade is coming – Super Mario is back!

Ongetwijfeld kent u onze helden nog uit het prille begin van het computertijdperk met helden als Super Mario, PAC MAN of Donkey Kong. Ze zijn weer allemaal terug met heel veel nieuwe soorten van tafel computerspellen. In Nederland speelt de keten GameState hier op in. Zij kwamen onlangs nog op TV in een item over handhaving van leeftijden ivm de gewelddadige spellen. We staan in deze markt nog pas aan het begin van de ontwikkeling van nieuwe exploitatiemodellen die nu al her en der opdoemen met namen als Fun Arena, Arcade Center of Casino Games. Vooral bij traditionele bowlingbanen en FEC’S zullen deze arcades de komende jaren meer en mee te zien zijn.

Van E-Sports tot Bowling Gaming

De huidige leisuremarkt wordnt nog altijd grotendeels bepaald door een Old Boys Network zoals ook de organisatie van de IAAPA zich manifesteert. Zou het daarom pas het eerste jaar zijn waarin de eerste E-Sport bedrijven zich laten zien? De reden zal waarschijnlijk zijn geweest dat er tot nu toe geen verdienmodel achter zit- en dat het teveel gezien werd als het  traditionele consumenten computerspel! Een nieuwe ontwikkeling is dat juist door meerdere computer-speelconcepten in de juiste setting, worden aangeboden bij FEC’S, bowlingcentra’s of in combinatie met een horeca concept. En dat blijkt zeer succesvol. Nu nog kost een investering voor een systeem voor 18 spelers zo’n € 500.000. Het verdienmodel zit in het verhuren van de computer per uur of per spel van 15 minuten. Het leuke is dat juist de jongeren het gezellig vinden om buitenshuis te spelen. Juist het sociale aspect speelt hier een voorname rol en je bereikt er een nieuwe doelgroep mee. Ook dit zal de komende jaren een enorme vlucht nemen. Het biedt bovendien een bijzondere kans in het #retailtainment vraagstuk. De laatste ontwikkeling is de transformatie van een traditionele bowlingbaan naar Bowling Gaming. Je gooit niet meer alleen kegels om, maar je kunt via de banden extra punten scoren, die via terminals die boven de banen worden geregistreerd en een met complete game scène mogelijk maken.

Wilt u meer terug zien van al deze nieuwe opkomende Trends dan adviseren wij een van de komende events te bezoeken waar sprekers komen uit het buitenland om hun ervaringen te delen en u de noviteiten te presenteren.

Als we kijken naar écht innovatieve bedrijven in Nederland, dan kunnen we groepsvilla’s van Nieuw Leven op Texel niet overslaan. Martijn en Hendina Eelman realiseerden een zelfvoorzienende (qua stroom) accommodatie die volop voorbeelden biedt voor duurzame innovatie in de recreatie. 

Volledig off-grid

Het meest bijzondere aan deze accommodatie met 18 slaapkamers (max 36 personen) is dat het bedrijf qua stroom helemaal off-grid is gegaan. Martijn: “Toen ik liet weten dat ik geen vastrecht meer wilde betalen voor mijn stroomaansluiting snapte de energiemaatschappij dat in eerste instantie niet. Iedereen is toch aangesloten op het stroomnet? Wij hebben het voor elkaar om geheel zelfvoorzienend te zijn. Voor noodgevallen hebben we een aggregaat achter de hand.”

Het bedrijf is overigens ook helemaal gasloos. De benodigde stroom wordt binnen het bedrijf zelf opgewekt. Vooral zonnepanalen spelen daarin een belangrijke rol. Voor periodes dat de zon niet voldoende energie levert, wordt er extra stroom opgewekt met het verbranden van pallets. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van een palletkachel van ÖkoFEN; die de eerste paletkachel ontwikkelde die stroom kan opleveren.  In de zomer ligt de verhouding zon/pallets op 80/20; in de winter op 50/50. 

Zelfontwikkeld energiesysteem

De ondernemers hebben het energiesysteem zelf ontwikkeld, met hulp van partijen uit de markt. Zelfs Tesla is er bij gehaald om mee te denken over de batterijen. Zij konden echter geen passende oplossing bieden, waarna men in zee ging met het Nilar en Indutecc. De batterijen slaan voldoende energie op om het bedrijf 2 dagen van stroom te voorzien. Nog een technisch hoogstandje zijn de nieuw ontwikkelde chips en software waarmee de energie gelijkmatig wordt afgegeven. De volgende stap in de ontwikkeling is een oplossing voor de overtollige stroom. Doordat het bedrijf nu niet is aangesloten op het elektriciteitsnetwerk is het dus ook niet mogelijk om energie terug te leveren. Met laadpalen voor elektrische auto’s wil men bij een situatie van overcapaciteit de stroom gebruiken om auto’s op te laden. 

Er is in totaal € 170.000 geïnvesteerd in het hele energiesysteem. En dat zorgt voor een terugverdientijd van 3 tot 4 jaar. Bij de start werd er ook gekeken naar subsidiemogelijkheden voor de ontwikkeling van dit innovatieve energiesysteem. Daar werd uiteindelijk vanaf gezien. Martijn Eelman kan er achteraf wel om lachen: “We moesten steeds meer rapporten aanleveren. Ik werd daar helemaal appelig van.” Voor de financiering maakt de onderneming regelmatig gebruik van crowdfunding. In oktober 2018 werd nog € 162.000 opgehaald bij GreenFundHolland voor de realisatie van de energie-neutrale receptie en centrale voorzieningen. 

Nog veel meer groene inspiratie

Het is voor de ondernemers duidelijk een uitdaging geworden om de bedrijfsvoering zo duurzaam mogelijk te realiseren. Tijdens de rondleiding krijgen we nog veel meer mooie voorbeelden te zien. We noemen er enkele…

Om water te besparen wordt gebruik gemaakt van de Upfall douche. Deze Nederlandse fabrikant en is uitvinder van de recirculatiedouche. Het water – en energieverbruik van douchewater wordt hiermee gereduceerd met 80 – 90%. Deze douche is aanwezig naast een “gewone, conventionele” handdouche.

Ecologische zwemvijver

Centraal op het terrein ligt een ecologische zwemvijver met een ruim zwemgedeelte. Het water wordt gezuiverd door waterplanten. Dit zorgt er voor dat dit ‘zwembad’ ook een heel mooie natuurlijke uitstraling heeft die goed past bij het bedrijf. 

Wie op Texel een project wil realiseren heeft vaak hulp nodig van buitenaf. De transportkosten en milieulasten die daarmee samenhangen wil men zoveel mogelijk beperken. 95% van de bouw, installatie en inrichting is uitgevoerd door Texelse bedrijven.

Milieuvriendelijk schoonmaken

Ook over de schoonmaak heeft men nagedacht. Er is uitgebreid getest met schoonmaakmiddelen die het milieu weinig belasten.  Daarbij kwam men uit op de producten van Raab uit Duitsland en de relatief dure vezeldoeken van Ha-Ra. Hendina Eelman: “Onze externe schoonmaaksters moesten er wel even aan wennen. We hebben toen een test gedaan waarbij we de helft van de accommodatie met hun traditionele middelen bewerkten en de rest met onze ecologische variant. Voordat de test ten einde was besloot de hele schoonmaakploeg al over te stappen. Nog een voordeel van de Raab variant is dat natuursteen (vloer en aanrechtbladen) een veel mooiere kleur behoudt dan bij de normale agressievere schoonmaakmiddelen.”

Duurzame pioniers

Dat het bedrijf Green Key goud is gecertificeerd is eigenlijk een vanzelfsprekendheid. De ondernemers hebben er gewoon plezier in om met duurzame projecten aan de slag te gaan, zonder daarbij de realiteit en kosten uit het oog te verliezen. De duurzame missie wordt ook gedeeld met anderen. Zo worden gasten gevraagd, en enthousiast gemaakt, om mee te werken aan bijvoorbeeld afvalscheiding en men heeft al vele rondleidingen verzorgd aan ondernemers die het zelfde duurzame pad willen volgen. 

Meer informatie: www.nieuwleventexel.nl 

Het bezoek aan Nieuw Leven was onderdeel van de studiereis van Pleisureworld NRIT; rondje Noord Nederland in juni 2019. 

In dit artikel gaat Hans de Vries (bureauvoorvernieuwing.nl) in op de
trends voor volgend jaar. Hij kijkt daarvoor verder dan alleen naar 2020. 

In 2019

Het afgelopen jaar hebben we kennisgemaakt met internationale handelsbarrières, botsende zelfrijdende auto’s, fake videos en ‘me too’, zagen we de verdere groei van Alibaba, Microsoft, Google en Amazon, merkten we de effecten van besluiten om nog meer hogere windmolens te bouwen, hogere lonen te bieden en Lelystad Airport nog even niet te gebruiken en bleef het vertrouwen groot bij bedrijven en consumenten.  

Maar we zagen vooral ook dat de maatschappij zich roerde, dat consumenten actief werden en actie gingen voeren. Jong en oud hebben – al dan niet in gele hesjes gehuld – op diverse wijzen aangegeven dat ander beleid en grotere bewustwording nodig is. 

Niet alleen op het gebied van het klimaat, vluchtelingen of vrouwen in leidinggevende functies maar ook wezen consumenten op de fouten en tekortkomingen in de zorg, het voedsel, de zwalkende besluitvorming rondom vliegbewegingen, handjes aan het zorg-bed, zij-instromende leraren, PFAS, stikstof en CO2-uitstoot. 

Trends 2020

De verwachting is dat de economie in Europa in 2020 gemiddeld waarschijnlijk netto een stilstand zal kennen, met blijvend lage rentestanden, geringe inflatie en daardoor een reële kans op deflatie. Ook de druk op de arbeidsmarkt zal blijven en personeelstekort kan misschien wel het grootste obstakel voor groei gaan worden. 

Natuurlijk zullen de lokale effecten van ‘over-tourism’ doorwerken in het beleid en in de verwachtingen van bezoekers en bestuurders. De hospitality zal daarin ook haar eigen verantwoordelijkheden moeten zien en oppakken. 

De consument roert zich en spreekt zich uit. Over het niet gehoord worden, over  ongezond voedsel, over verspilling en over wanprestaties van bestuurders bij grote bedrijven of overheden. Het lijkt op de jaren ’60 waarin steeds meer mensen hebben gezegd ‘het is genoeg, het moet anders’.

Consumenten zullen zich nog bewuster zijn van de negatieve effecten van reizen en recreëren (op o.a. het klimaat, de lucht- en bodemkwaliteit en de leefomgeving) en zullen hun gedrag qua boeken en bestemmingen aanpassen. 

Bedrijven kunnen daar op inspelen. Zo vraagt KLM actief haar reizigers binnen Europa of de trein niet een beter alternatief is. En de Faroe Eilanden sloten een eiland gedurende een weekend om vervolgens alleen ‘voluntourists’ toe te laten die meewerkten om bepaalde plekken te herstellen en restaureren. Beide initiatieven zijn slimme goede voorbeelden om het bewustzijn van over-reizen en over-tourism te vergroten.

ICT – AI – big data

Natuurlijk zal ook in 2020 kunstmatige intelligentie (AI) belangrijker worden, al dan niet gekoppeld aan stembesturing, blockchain, 3D printen, 5G netwerken, robotisering, Augmented en Virtual Reality, smart wearables, intelligente toegangscontrole, big data en oortjes (die in een vreemde taal gesproken woorden gelijk omzet in het Nederlands). 

Aan dergelijke ontwikkelingen werken de leveranciers in de hospitality al volop mee, vaak al met concrete producten en apps. Dat zal niet alleen de kennis over de gast vergroten (met meer te analyseren data) maar ook zorgen voor privacy-vraagstukken. Zowel de gast als het bedrijf zullen van dergelijke technologische ontwikkelingen de vruchten gaan plukken. 

Zo zal een gast ongetwijfeld de komende jaren zelf via blockchain in staat zijn om aan te geven op welke producten en diensten hij prijs stelt, hoe hij aan wie wil gaan betalen (zonder tussenkomst van een bank), via welke methoden hij wil communiceren en wanneer hij met zijn reisgezelschap op welke wijze wil worden vervoerd naar de vakantiebestemming. 

Trends 2030

Bekende organisaties rondom trendvoorspellingen (zoals Trendslator, Mintel, booking en Trendwatching) werken met twee soorten trends: de voorspellingen voor volgend jaar en de verwachte ontwikkelingen voor de komende jaren. Booking.com heeft recent haar voorspellingen gedaan (zie https://travelpredictions2020.com/nederlands/#11 ).

Om als ondernemer, hotel of park te kunnen inspelen op trends helpt het om de trends en ontwikkelingen voor de komende jaren te (h)erkennen. Hierbij volgen er acht:

Sociale status zoekers.

Consumenten zullen nog verder gaan om Insta momenten te creëren, maar veel meer kiezen voor het posten van sociaal geaccepteerde activiteiten en bestemmingen. Dus van vrijwilligers activiteiten t/m strand opruim acties en van eigen voedsel kweken & bereiden tot burenhulp. 

Empathische merken.

Bedrijven zullen zich opener opstellen, en daarbij co-creatie en participatie toejuichen. Merken zullen zich menselijker willen gedragen, met producten en reacties waar je echt wat mee kunt. Individueel maatwerk wordt logisch. 

Authentieke merken.

Bedrijven zullen ervoor waken alleen ‘voor de bühne’ iets te doen of zeggen. Zij zullen vanuit hun kernwaarden structureel en continu gaan bijdragen aan goede doelen en ethisch en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ook zullen zij moeten staan voor de door hen geformuleerde kernwaarden. Onechtheid wordt direct en hard afgestraft, online en offline. 

Fysieke en mentale wellness.

Bedrijven gaan zich ontwikkelen als partners voor consumenten/gasten om gezonder te leven, om lekkerder te slapen, fitter te worden en gezonder te eten en drinken. Gasten verwachten dus een pro-actieve houding van de hospitality aanbieders, bijvoorbeeld door een groot aanbod van elektrische vervoermiddelen, veganistische en vegetarische gerechten, mindfulness en van natuurlijke verzorgingsproducten.

Buurt bewustzijn.

Bewoners zullen zich meer gaan inzetten voor hun buren en omgeving. En daarin zullen ook buitenlandse werknemers, alleenstaanden en vluchtelingen hun bijdrage kunnen leveren. Een veilige, duurzame en gezonde leefomgeving staat voorop. Ook een bedrijf zal haar buren daarin kunnen ondersteunen.

Ook gasten zullen die bewuste relatie met de omgeving van het bedrijf waarderen, bijvoorbeeld doordat bedrijven mensen helpen die niet op vakantie kunnen, ze groen onderhouden in de buurt en doordat het bedrijf nog meer streekproducten gaat verwerken en gebruiken.

Respect & identiteit.

Men wil zich niet alleen oprecht gerespecteerd, veilig en ondersteund voelen, ook zal er tegelijkertijd ruimte en respect voor een eigen identiteit zijn. Bedrijven kunnen vanuit hun plek in de lokale maatschappij met hun personeelsbeleid en lokale projecten hier op inspelen.  

Andere waarden & investeringseisen.

De materialistisch ingestelde zakenmensen en consumenten zullen langzamerhand worden ingehaald door de bewust investerende kopende (of ruilende) consument. Hergebruik, duurzaamheid, delen van eigendom, afvalvoorkoming en energieneutraliteit zullen voorop staan. Winst zal ook worden gedefinieerd in termen van maatschappelijke bijdragen en het halen van duurzaamheidsdoelen. 

Betekenisvolle ervaringen.

Beleving wordt gemeengoed voor vrijwel elke dienst of product. Consumenten zullen bijzondere ervaringen blijven zoeken maar nog meer waarderen als niet alleen zijzelf maar ook anderen met een goed gevoel huiswaarts gaan. De techniek zal hierin een steeds grotere rol gaan spelen. Verwachtingen van een reis, bezoek of verblijf zullen veranderen. Rust, stilte en niets doen worden belangrijker. Thuis blijven en toch weggaan zal met VR en e-sports een vlucht nemen. 

In iets andere bewoordingen heeft bureau voor vernieuwing bovenstaande trends in een kwartetspel verwerkt. Daarmee worden managers en medewerkers bewust van wat er gebeurt en kunnen ze aan de slag met de vertaling voor hun bedrijf of afdeling. 

Dat kun je ook zelf doen, aan de hand van genoemde trends of door als team samen de trends te benoemen. De volgende stap van het bepalen of en hoe die trends relevant zijn voor jou als bedrijf, zal in ieder geval aan de orde moeten komen. Want één ding is zeker: de consument wordt nog mondiger en zal nog meer dan nu beschikken over de laatste informatie. Daarop inspelen zal op alle vlakken de nodige inspanning vergen, zeker als die inspanningen niet voortkomen vanuit duidelijke kernwaarden en een sterk bedrijfsconcept.

En dan nog even dit, als trend voor 2020 en de jaren erna: 

Omgevingswet biedt kansen 

De nieuwe Omgevingswet bundelt vanaf 2021 de regels voor ruimtelijke projecten (zoals uitbreiding, vestiging, projectontwikkeling). 26 bestaande wetten voor onder meer bouwen, milieu, water, ruimtelijke ordening en natuur worden gebundeld. De bedoeling is om gemeenten, provincies en waterschappen meer ruimte te geven om hun omgevingsbeleid te kunnen afstemmen op hun eigen behoeften en doelstellingen. 

Verder biedt de wet meer ruimte voor particuliere ideeën. Het doel staat voorop en niet het middel om er te komen. De houding bij het beoordelen van plannen is ‘ja mits’ in plaats van ‘nee tenzij’. Zo ontstaat ruimte voor bijvoorbeeld bedrijven om met ideeën te komen. 

Met de Nationale Omgevingsvisie wil het kabinet een lange termijnvisie geven om de inrichting van Nederland in goede banen te leiden. De nadruk ligt daarbij op duurzame keuzes, waarbij we economisch voorop blijven lopen en innovatieve kansen pakken.

Nationale Omgevingsvisie

De komende tijd worden de volgende onderwerpen uitgewerkt: 

Energietransitie: het verduurzamen van onze energievoorziening en het investeren in hernieuwbare energie.

Verstedelijking: jaarlijks moeten er 75.000 woningen bijgebouwd worden op de plekken waar de vraag groot is. Plekken die goed bereikbaar moeten zijn.

Landbouw: De land- en tuinbouw moeten onderdeel worden van een circulair voedselsysteem, waarin landbouw en natuur elkaar versterken en de cultuurhistorische waarden van het landschap behouden blijven.

Deze ontwikkelingen hebben grote impact op de leefomgeving en staan soms op gespannen voet met elkaar en andere ontwikkelingen zoals de dag- en verblijfsrecreatie. Omdat de wet ruimte biedt voor (verplichte) participatie en de inmiddels veel gebruikte term ‘natuur-inclusief bouwen’ verwacht ik dat gebieds- en regiogericht werken aan ruimtelijk oplossingen belangrijk gaan worden.

Voor onze branche zal het kunnen betekenen dat bedrijven in samenspraak met hun buren gesubsidieerd kunnen onderzoeken op welke wijze de leefomgeving kan worden verbeterd. Dus op welke wijze gezamenlijk kan worden gewerkt aan de energietransitie, een andere landbouw, klimaatadaptatie en een landschap met grotere biodiversiteit. 

Daar liggen in mijn ogen kansen om in gebieden met diverse recreatiebedrijven naast elkaar integraal te werken aan een duurzame revitalisering van natuur, landschap en bedrijvigheid. 

Het zoeken en boeken van een vakantie moet leuk zijn én makkelijk. Maar wat leuk zou moeten zijn kan al snel een grote uitdaging worden wanneer een gast graag een voorkeurslocatie wil boeken op een smartphone. Bij een mini-camping blijft het nog overzichtelijk, maar wanneer je een groot recreatiebedrijf exploiteert met meer dan 20 objecten en 500 locaties, dan wordt het al snel een uitdaging of ware nachtmerrie voor een gast. De nieuwe Zoek & Boek op de Plattegrond module van TenZer biedt dé oplossing. 

Help de gast boeken

Een gast heeft veelal diverse wensen als het gaat om een vakantiebestemming. Hij/zij wil graag een kampeerplaats met ochtendzon of juist schaduw, uitzicht op een speeltuintje of juist dichtbij het sanitair gebouw. Speciaal voor deze wensen heeft TenZer een filtermogelijkheid geïntegreerd in de Zoek & Boek module. Gedurende het zoeken op de plattegrond kan een gast zelf aangeven wat zijn/haar wensen en eisen zijn en zo eenvoudig een favoriete plek vinden én direct boeken. 

Wat maakt Zoek & Boek op de Plattegrond bijzonder

• Een bezoeker kan zoeken op basis van reisgezelschap, data en type object
• Het aanbod kan worden gefilterd, bijvoorbeeld op ochtendzon, avondzon of zicht op speeltuin
• De plattegrond wordt opgedeeld in secties (een sectie kan zijn een kampeerveld)
• Per locatie wordt een korte toelichting of opsomming getoond
• Arrangementen direct in beeld
• Korting direct in beeld
• Zoeken én boeken in 5 stappen
• 100% mobile proof
• Geschikt voor elke website

Zoek & Boek is gekoppeld aan reserveringssoftware

TenZer ontwikkelt zelf geen reserveringssoftware, dat laten we graag aan de specialisten over. Wij focussen ons enkel en alleen op de online oplossing waarbij wij sturen op gebruiksvriendelijkheid en het rendement. Daarbij zijn wij continu aan het monitoren hoe we het proces kunnen optimaliseren om meer boekingen te realiseren. 

Geschikt voor Tommy

Zoek & Boek op de Plattegrond is momenteel enkel geschikt voor Tommy. TenZer en Tommy Booking Support werken nauw samen om te kijken waar kansen en mogelijkheden liggen op gebied van online boeken. Daarbij wordt daar waar het kan zoveel mogelijk informatie uit Tommy gehaald zoals de objecten, prijzen, beschikbaarheid, arrangementen en filtering bijvoorbeeld. Dit maakt dat een recreatieondernemer zelf snel en eenvoudig dingen kan aanpassen. “Als het gaat om gebruiksvriendelijkheid willen we het niet alleen de gast zo makkelijk mogelijk maken, maar ook de voor de ondernemer” aldus John van Slooten van TenZer. “Dankzij de goede samenwerking met Tommy Booking Support hebben we dit mogelijk weten te maken.”

Meer weten? www.tenzer.nl

Deze vraag legden we voor aan Cees Slager, o.a. voorzitter van branchevereniging RECRON en oprichter van de vakantiepark-keten Molecaten; “Het lastige aan innovatie is dat je iets moet uitvinden waar de gebruiker en/of de samenleving in de toekomst de voorkeur aan gaan geven. Maar niemand heeft een glazen bol…”

Wat is de kern van innovatie?  

Slager: “Innoveren is ook vooruit kijken. Waar gaan je gasten over vijf jaar naar vragen? Het is bijzonder lastig om dat te voorspellen. Maar dat is juist de kracht en visie  van innoverende ondernemers.” Is er een rol weggelegd voor een brancheorganisatie als RECRON om een visie op de toekomst te schetsen? Slager: “Nee, Dat is niet onze taak. Wij zijn primair belangenbehartiger. We hebben ons in het verleden wel bezig gehouden met bijvoorbeeld marketing, maar daar zijn we van terug gekomen.”

Is de Nederlandse recreatiesector innovatief?

Slager: “De afgelopen decennia hebben we enorm veel innovatie gezien in de Nederlandse recreatiesector. Het is een relatief jonge branche en juist de pioniers hebben moeten innoveren om nieuwe producten uit te vinden. Denk bijvoorbeeld aan de concepten voor vakantieparken die voortkwamen uit de campings. Nu de markt wat meer volwassen is geworden zie je dat er relatief minder, en minder grote innovaties plaatsvinden.”

Op welke vlakken ziet u in de Nederlandse recreatiesector vooral innovaties? 

Slager: “Ik zie dat bedrijven op dit moment vooral nieuwe concepten bedenken om kosten te besparen en de marketing te verbeteren. Het ontwikkelen van echt nieuwe productconcepten blijft achter. Dat is jammer, want het is belangrijk dat dit wel gebeurt.” 

Wie zijn de grootste aanjagers van innovatie?  

Slager: “Dat zijn ongetwijfeld de kleinere MKB bedrijven. Vaak zijn dat ondernemers die een idee hebben en hun droom willen realiseren. Juist dat zijn de bedrijven die risico durven te nemen. Grotere ketens worden vaak gedreven door aandeelhouderswaarde en die zitten helemaal niet te wachten op spannende risicovolle avonturen met ‘hun’ geld. Die willen vooral zekerheden en rendement. Grotere bedrijven concurreren vooral op prijs en focussen daarmee meer op concurrentievoordeel dan op onderscheidend vermogen. Het is daarom een zegen voor onze sector dat er zoveel kleinere bedrijven actief zijn.”

Helpen subsidies vanuit de overheid om innovatie aan te jagen? 

Slager: “Voorop gesteld; de overheid kent vele gezichten en je kunt die niet over één kam scheren. Overheden zijn niet de natuurlijke partner van ondernemers, maar er zijn voldoende situaties waarop de doelstellingen parallel kunnen lopen. Als je dan kijkt naar subsidies dan zijn er zeker goede voorbeelden te vinden. De subsidie dient wel een vliegwieleffect te hebben, zodat een project na de subsidiefase op eigen benen kan staan. Wij zien ook dat ondernemers om meerdere redenen juist subsidies vermijden. Ik noem er drie:

De papieren rompslomp en lange planning rondom subsidies schrikt veel ondernemers af. Bovendien moet je dan ook nog aan allerlei randvoorwaarden voldoen. De doelstelling van een overheidssubsidie is niet altijd hetzelfde als die van een ondernemer. 

Een subsidie moet eenmalig het sluitstuk zijn van een investering. Een project moet kunnen doordraaien nadat de subsidie is gestopt. 

Veel ondernemers willen hun afhankelijkheid van de overheid zoveel mogelijk beperken.”

Met dank aan: 
Cees Slager, Voorzitter RECRON, www.recron.nl 

Op woensdag 15 januari 2020 trappen we het boekingsseizoen officieel af tijdens de Vakantiebeurs Vakdag. Dit jaar met een wel heel bijzondere editie; Vakantiebeurs bestaat 50 jaar! Vijf redenen waarom je deze extra feestelijke editie niet wilt missen.  

5 redenen vakantiebeurs Vakdag

• Met meer dan 12.000 reisprofessionals het grootste netwerkevent van de Nederlandse reisbranche!
• Een divers en inspirerend inhoudelijk programma. Traditiegetrouw presenteert NBTC-NIPO de resultaten van het ContinuVakantieOnderzoek. Nieuw dit jaar is de TrendBattle, waarin trendwatchers Lieke en Richard Lamb hun licht laten schijnen op de reistrends voor de komende jaren. Ook staan er keynotes van onder meer Apenheul, Efteling, TravelClown, Amadeus en RED Online Marketing op het programma. 
• Natuurlijk laat Vakantiebeurs haar 50e verjaardag niet onopgemerkt voorbijgaan. Vanaf 18.00 uur gaat het dak eraf tijdens het jubileum Vakdag Feest, powered by TRAVel Media en TUI! Geniet onder het genot van een hapje en een drankje van een surprise artiest en de beats van de DJ. 
• In 2020 keert de B2B-zone in zijn geheel terug op de beursvloer. Ontmoet reisprofessionals in de trade units op het B2B-plein. Op het business terras van de B2B-lounge trakteert hoofdsponsor Sunny Cars op koffie en smoothies. 
• Fris je vakkennis op tijdens de kennis- en netwerksessies georganiseerd door diverse exposanten. Schuif onder meer aan bij de TUI Insights @Vakantiebeurs, het Vuelandia Vakdagontbijt, presentaties van EURAM en SiteSpirit en het trade- en persmoment van gastbestemming Ras Al Khaimah. 
• De Vakantiebeurs Vakdag is uitsluitend bedoeld voor reisprofessionals. Jij bent toch ook van de partij? Registreer je nu gratis via www.vakantiebeurs.nl/vakbezoekers

Eind november verscheen het jaarlijkse trendrapport 2019. Het rapport onderscheid zich door een goede onderbouwing met gedegen cijfermateriaal. Wij keken naar de conclusies van enkele deelsectoren in de recreatiesector. 

De Dagrecreatie

Nederland heeft zo’n 150 attractieparken die tezamen een omzet van 470 miljoen euro behalen. In de branche werken 9.475 personen die 4.075 arbeidsjaren genereren.

In de EMEA-zone groeide het bezoek aan de top 20 themeparks met 4,4 procent naar 65,4 miljoen bezoeken. De top 20 waterparken werden bezocht door 10,2 miljoen bezoekers en groeiden met 6,7 procent fors door.

Door de steeds sneller veranderende consumententrends, wordt de levenscyclus van een attractie steeds korter. Dit leidt tot een uitdagende spagaat voor dagrecreatiebedrijven en vraagt ongekende innovatiekracht van het management.

Minder festivals

De 425 musea die in 2018 waren aangesloten bij de Nederlandse Museumvereniging wisten in totaal 31,9 miljoen bezoeken te realiseren, 2,8 procent meer dan in 2017. Deze groei kwam volledig voor rekening van het buitenlands bezoek. Bezoeken aan professionele podiumkunstvoorstellingen groeiden in 2017 licht met 1 procent naar 18,5 miljoen. Na een jarenlange groei is het aantal festivals in Nederland in twee jaar tijd met ruim 10 procent teruggelopen. Na tien jaar groeiende bezoekcijfers kregen Nederlandse bioscopen in 2018 iets minder bezoekers over de vloer.

De Verblijfsrecreatie

Begin 2019 telde Nederland 1.390 huisjesterreinen, 2.739 kampeerterreinen en 906 groepsaccommodaties. Deze bieden gezamenlijk zo’n 1,1 miljoen slaapplaatsen aan.

Het aantal gasten op huisjesterreinen is afgelopen jaar met ruim 2 procent gestegen ten opzichte van het jaar daarvoor. Ten opzichte van 2017 konden de campings bijna 10 procent meer gasten welkom heten, vooral het aantal buitenlandse gasten groeit de laatste jaren sterk. Alle groepsaccommodaties bij elkaar ontvingen in 2018 ruim 5 procent meer gasten.

Recreatie en Toerisme op het water

HISWA Vereniging (watersport) rapporteerde in haar conjunctuurmeting over 2018 een omzet groei van 4,8 procent onder de aangesloten leden. Dat is een flinke opsteker na 2017 toen de omzet met 1,0 procent groeide.

Wereldwijd groeit de cruisemarkt jaar op jaar met stabiele cijfers. In 2018 gingen 28,2 miljoen vakantiegangers op cruise, in 2009 waren dat er nog maar 17,8 miljoen. Voor 2019 verwacht CLIA 30 miljoen passagiers op de 272 schepen van aangesloten leden. De Nederlandse cruisemarkt zit alweer enige jaren in de plus. Na een mooie groei in 2017 (+5,9 procent) groeide het aantal passagiers in 2018 met 2,2 procent naar 113 duizend.

Het Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd

Het Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2019 is te bestellen op nritmedia.nl. Het rapport biedt naast een actueel (statistisch) overzicht van vraag en aanbod een toegespitst inzicht van relevantie trends, innovaties en ontwikkelingsrichtingen binnen de vrijetijdssector.